LUCHT, een wonderlijk fenomeen

Een tentoonstelling met kunst, bestaande uit installaties, objecten, video's en performances van zestien internationaal bekende kunstenaars, die het fenomeen 'lucht' tastbaar maken of onderzoeken. De bezoeker kan hier lucht zien, horen, voelen of erover nadenken.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

De expositie is verdeeld over drie thema's: Leven, Fenomenen en Complicaties. Maar, voordat je de zalen met Lucht binnengaat, is er eerst nog een andere, kleine expositie te bekijken: 'Luchten van de Bergense School'. Er hangen werken uit de collectie van het museum, aangevuld met enkele werken uit Bergense particuliere collecties. Ze zijn gemaakt door kunstenaars die zich in het begin van de vorige eeuw in Bergen vestigden en die werden aangetrokken door het natuurschoon, het licht, de lucht en de zee. Leo Gestel (1881-1941) was de voorman van de Bergense School. Of hij zijn werk 'Herfst' uit 1909 in Bergen heeft geschilderd, is de vraag, maar het is in ieder geval een blikvanger in deze selectie. Hij schilderde vanuit de ervaring van het vrij werken 'naar de natuur'. Dat was toen vernieuwend en daar is de Bergense School dan ook bekend mee geworden: kunst die in het teken staat van experiment en expressie.

Bello
Het museumgebouw huize Kranenburgh stamt uit 1882 en heeft een Engelse landschapstuin. Het echtpaar Jacob en Marie van Reenen-Völter, dat de villa bewoonde, heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Bergen en Bergen aan Zee, de badplaats die zij in 1906 hebben gesticht. Zo ontstond er tussen de stad Alkmaar en Bergen (aan Zee) een verbinding door middel van een stoomtram, die tot 1955 heeft gefunctioneerd. De stoomtram 'Bello' reed achter de villa langs en het brede pad achter de tuin van de villa geeft nog aan waar deze lijn heeft gelopen.

Smoorverliefd
'Breathing in Breathing out' is een performance-creatie van Marina Abramovic (1946) en Ulay (Uwe Laysiepen, 1943-2020), te bekijken in het thema 'Leven'. De video-performance van Abramovic en Ulay werd opgenomen in het Stedelijk Museum Amsterdam, in 1978. Dit kunstenaarsduo was destijds 'smoor'-verliefd op elkaar en met deze performance hebben zij dat op ultieme wijze aanschouwelijk gemaakt. Het kijken en luisteren ernaar werkt evengoed wat benauwend en je kunt je erbij afvragen of een van hen daadwerkelijk is flauwgevallen tijdens de 'rehearsals', om uit te vinden hoelang je O2 (zuurstof) over en weer aan elkaar kan doorgeven. Dat wil zeggen met sigarettenfilters in hun neusgaten om geen valse lucht toe te laten, totdat CO2 (kooldioxide) rest... Abramovic wordt wel de koningin van de performancekunst genoemd. Het lied 'Adem mijn Adem', geschreven door zanger/schrijver Peter Schaap in 1976, zou hier zeer toepasselijk zijn, maar in het licht van Abramovic' artistieke status is dat wellicht wat banaal.

Ozon
Over O2 gesproken, kunstenaar Jan van Munster (1939) heeft in het thema 'Fenomenen' met zijn wandsculptuur 'Ozon' vorm en inhoud samengebracht. Ozon (O3) is een gas waarvan de moleculen in tegenstelling tot zuurstof, niet uit twee, maar uit drie zuurstof-atomen bestaan. De gaslaag bevindt zich in onze atmosfeer tussen vijftien en vijftig kilometer hoogte en zoals bekend beschermt die laag het leven op aarde tegen de schadelijke UV-stralen van de zon. Van Munsters sculptuur is een ronde cirkel, zoals de ozonlaag om de aarde, maar ook het symbool voor de formule voor zuurstof en ozon. In hetzelfde thema laat deze kunstenaar ook ander werk zien: drie sculptuur- installaties, 'Frozen Lightning', die zeker de aandacht trekken. Het is alleen jammer dat dichterbij komen niet mogelijk is om het 'frozen' daadwerkelijk te kunnen zien.

Curtain Room
Van Marinus Boezem (1934) zijn drie installaties te bekijken in de thema's 'Leven' en 'Fenomenen'. Twee ervan zijn ook een 'beleving', zoals het werk 'Show IX, Curtain Room'. Boezem maakt levendig werk en hij staat ook wel bekend als de ideeën-kunstenaar. Hij heeft vanaf 1964 tot heden schetsen gemaakt voor zijn project 'Immateriële Plastiek', waartoe zijn 'Gordijnkamer' hoort. Hij nodigt de bezoeker uit om een domein binnen te gaan dat, zoals hij suggereert, geen fysieke afscheidingen heeft tussen binnen- en buitenwereld. De installatie bestaat uit (semi)transparante gordijnen die de wanden van het domein vormen. Diverse ventilatoren zijn op de grond geplaatst, deze brengen de lucht onder de gordijnen in een golvende beweging. Interessant om te ervaren trouwens, maar opgepast met een wijd rokje (Pu-pu-pi-do !).

Schoonheid, verwarring, verwondering
In het thema 'Complicaties' is een zeer uiteenlopende variatie aan kunst en kunstuitingen samengebracht. De selectie bestaat evengoed uit observaties, objecten en installaties van, met én over lucht, die schoonheid, verwarring en verwondering doen ervaren. In dit thema is hier en daar enige duiding nodig en daar is goed in voorzien in het bezoekersgidsje dat bij deze tentoonstelling wordt uitgereikt. Bij een object van herman de vries (1931) lezen we onder meer het volgende:
Verbrand eikenhout uit 2014 getiteld 'burned II' (…): '''burned II' is een verkoold stuk eikenhout dat hij aantrof in de resten van een vuur. Het is vooral een uitdrukking van vergankelijkheid, onlosmakelijk verbonden met de cyclus van het leven. Het stuk hout was ooit een boom. Bomen spelen een belangrijke rol in stofwisselingsprocessen voor leven: ze zetten koolstofdioxide om in zuurstof. Nu is de boom dankzij zuurstof - een voorwaarde voor verbranding- grotendeels getransformeerd tot koolstof.''

Another day
Marijke van Warmerdam (1959) fotografeerde keer op keer zonsondergangen tijdens haar verblijf in Zuid-Afrika. Deze beelden gebruikte zij voor een serie zeefdrukken getiteld 'Another day', die zij in 2011 maakte. De beelden verschillen stuk voor stuk. Geen enkele zonsondergang is hetzelfde, het is steeds een andere voorstelling of, Lucht.

LUCHT, t/m 29 november 2020, Museum Kranenburgh, Hoflaan 26, Bergen NH. Website: www.kranenburgh.nl.