over Het Beeldende Kunstjournaal

Uitgelicht
Berichten van musea, andere kunstpodia en uitgeverijen, met aansprekende tentoonstellingen en nieuwe kunstboeken, voor u geselecteerd door de redactie.

Van Abbemuseum, Eindhoven: Patricia Kaersenhout, Dwarsverbinding

Met haar werk Guess Who's Coming To Dinner Too? geeft kunstenaar Patricia Kaersenhout (1966, Nederland) 'vergeten' vrouwen van kleur een podium. De vrouwen streden tegen het kolonialisme en voor gelijke rechten. Maar zijn vergeten of in sommige gevallen zélfs uit onze geschiedenis gewist. Het werk van Kaersenhout bestaat uit vier grote driehoekige tafels die in 2021 door vier Nederlandse musea aangekocht, waaronder het Van Abbemuseum.

Patricia Kaersenhout, 'Guess Who's Coming to Dinner Too?', (2017-2019/20/21), collectie Frans Hals Museum. Foto: © Charlott Markus.

Vanaf 17 december t/m 2 april 2023 presenteert het Van Abbemuseum één van deze tafels in de tentoonstellingsreeks: 'Dwarsverbinding Patricia Kaersenhout'. Hier krijgen vijftien onderbelichte heldinnen symbolisch een plek aan tafel.

De installatie Guess Who's Coming To Dinner Too? (2017-2019/20/21) van Kaersenhout is een eerbetoon aan zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. Het volledige werk bestaat uit vier tafels en biedt in totaal plek aan zestig vergeten zwarte vrouwen of vrouwen van kleur: van Amazigh-koningin Dihya (7e eeuw) tot onlangs overleden activiste Fatima Bernawi (1936-2022). In de tentoonstelling bij het Van Abbemuseum is deel van het werk te zien en wordt plek gemaakt voor vijftien vrouwen. In 2021 bundelden vier Nederlandse musea hun kracht en verworven met steun van Vereniging Rembrandt en Mondriaan Fonds, het werk van Kaersenhout. Het gaat om het Frans Hals Museum in Haarlem, het Centraal Museum in Utrecht, het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Van Abbemuseum in Eindhoven.

Met de tentoonstelling 'Dwarsverbinding: Patricia Kaersenhout' toont het Van Abbemuseum de aankoop van het werk Guess Who's Coming To Dinner Too? voor het eerst. De vrouwen aan tafel hebben gemeen dat ze geen deel uitmaken van de dominante versie van de geschiedenis. Hun verhalen van verzet tegen onderdrukking en ongelijkheid getuigen van kracht, moed, leiderschap, liefde en zorgzaamheid. De tafel is gedekt met geborduurde tafelkleden met daarop een twintigtal handgeblazen glazen kommen, schalen en bokalen die deze vrouwen symboliseren. Bezoekers kunnen via audiotour (ingesproken door o.a. Patricia Kaersenhout zelf), zowel in het museum als thuis, vijftien biografieën beluisteren via de gratis toegankelijke Smartify app.

Patricia Kaersenhout, Dwarsverbinding, t/m 2 april 2023, Van Abbemuseum, Stratumsedijk 2, Eindhoven. Website: https://vanabbemuseum.nl.

Terug naar boven

De ontdekker van Escher: Samuel Jessurun de Mesquita

In 2023 is het 125 jaar geleden dat Maurits Cornelis Escher (1898-1972) werd geboren. Het succes van Escher wordt gevierd, wat niet mogelijk was geweest zonder zijn leermeester en goede vriend Samuel Jessurun de Mesquita (1868-1944). Vanaf dit voorjaar hangen de aangrijpende werken van De Mesquita zij aan zij met het werk van zijn beroemdste leerling in Escher in Het Paleis. De Mesquita was niet alleen een grandioze kunstenaar en graficus, maar ook leraar grafische technieken. In die rol ontmoet hij voor het eerst de zoekende jongeman op de School voor Bouwkunde en Sierende Kunsten in Haarlem. Escher kiest aangespoord door zijn ouders aanvankelijk voor de specialisatie bouwkunde, maar komt hier snel op terug zodra De Mesquita zijn vroege werk ziet. De Mesquita overtuigt Escher om over te stappen naar grafiek. De twee kunstenaars ontwikkelen een artistieke en persoonlijke band voor het leven.

Samuel Jessurun de Mesquita, Portret van Piet Vorkink, 1919. Collectie Kunstmuseum Den Haag.

Als goede leerling kijkt Escher tijdens zijn schooltijd naar de stijl en thema's van zijn meester. De Mesquita verbeeldt mensen en dieren in krachtige lijnen met een focus op wat essentieel is. Zijn dierportretten zitten vol karakter en zijn ontstaan tijdens uitstapjes naar de Amsterdamse dierentuin Artis, waar hij de dieren ter plekke bestudeerde. De Mesquita legt de basis voor Eschers kunstenaarschap, maar beiden gaan stilistisch hun eigen weg na Eschers opleiding. Ze blijven wel in contact en met veel trots volgt De Mesquita Eschers verdere loopbaan.

Zelfs de Tweede Wereldoorlog weerhoudt de twee niet om in contact te blijven. De Mesquita is van Portugees-joodse afkomst en beiden beseffen de gevaren die daaraan in die tijd zijn verbonden. Desondanks bezoekt Escher zijn oude vriend in deze gevaarlijke tijden. Wat hij vreest wordt werkelijkheid. In de nacht van 31 januari op 1 februari 1944 worden De Mesquita, zijn vrouw en hun zoon Jaap gedeporteerd. Het leven van De Mesquita en zijn vrouw komt tragisch ten einde in Auschwitz. Ook zoon Jaap keert niet meer terug uit concentratiekamp Theresienstadt. Escher arriveert op 28 februari nietsvermoedend bij het lege huis en atelier van zijn meester. Het is geplunderd en alles ligt overhoop. Hij raapt zoveel mogelijk werk bijeen en redt hiermee een groot deel van De Mesquita's collectie. Zo houdt Escher in de jaren na diens overlijden zijn leermeester in ere.

Samuel Jessurun de Mesquita staat bekend als de ontdekker van M.C. Escher. In de tentoonstelling laat het museum zien dat hij meer was dan Eschers begin. Hij was een krachtige kunstenaar die tijdloze grafiek maakte. Escher in Het Paleis brengt het werk van deze twee inspirerende kunstenaars samen; de meesters zijn herenigd.

De ontdekker van Escher: Samuel Jessurun de Mesquita, 18 februari t/m 1 oktober 2023, Lange Voorhout 74, Den Haag. Website: www.escherinhetpaleis.nl.

Terug naar boven

Museum Flehite, Amersfoort: Philip Haas, Sculpture Breathes Life

Museum Flehite in Amersfoort presenteert van 25 februari tot en met 25 juni 2023 een overzichtstentoonstelling van de beroemde Amerikaanse kunstenaar Philip Haas (San Francisco, 1954). Voor de expositie 'Sculpture Breathes Life' wordt het monumentale museum getransformeerd tot de verleidelijke en meeslepend creatieve wereld van Haas. Het museum toont een grote selectie sculpturen, reliëfs, schilderijen, filminstallaties, fotowerken en performances. De multidisciplinaire kunstenaar exposeert voor het eerst in Nederland.

Philip Haas, 'Artist Playing the Skull Trumpet', 2019.

Philip Haas geniet internationale bekendheid als filmmaker en beeldend kunstenaar. Zijn baanbrekend werk weerspiegelt een sensuele en poëtische dialoog met de kunstgeschiedenis. Haas omschrijft zijn creatieve proces als 'sculpting by thinking' en creëert daarbij een eigen en eigentijds visueel vocabulaire. Sculpturen maakt hij met name van marmer, brons, kunsthars, gips en hout.

De tentoonstelling biedt een representatief overzicht van het oeuvre van Philip Haas. Tot zijn bekendste werken behoren de veelgeprezen monumentale sculpturen 'Four Seasons' (2010), geïnspireerd op schilderijen van Giuseppe Arcimboldo. Hiervan zijn vier kleinere versies te zien. Daarnaast de plafond-video-installatie 'Apollo & the Continents' (2009), gebaseerd op de 18e-eeuwse fresco's van Giovanni Battista Tiepolo, en de filminstallatie 'The Butcher's Shop' (2008). Het museum toont ook enkele nieuwe sculpturen, waaronder de surrealistische 'Monsieur Magritte', 'Chair' (after Van Gogh), 'Centaur & Cupid' en 'Orator & Grammarian'.

Museum Flehite is in 1880 opgericht en gevestigd in drie laatmiddeleeuwse muurhuizen in het historische centrum van Amersfoort. Het museum presenteert beeldende kunst en voorwerpen die de rijke geschiedenis van de stad illustreren. Ook zijn er wisselende tentoonstellingen met (inter)nationale klassieke, moderne en/of hedendaagse kunst.

Philip Haas, Sculpture Breathes Life, Museum Flehite, 25 februari t/m 25 juni 2023, Westsingel 50, Amersfoort. Website: www.museumflehite.nl.

Terug naar boven

Bonnefanten Museum, Maastricht: Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence

Vanaf 29 november presenteert Bonnefanten de eerste grote Nederlandse overzichtstentoonstelling van de Syrisch-Armeense kunstenaar Hrair Sarkissian (1973, Damascus, Syrië). In 'The Other Side of Silence' legt de kunstenaar onder meer met levensgrote foto's de wonden van conflicten bloot. Het publiek wordt meegenomen op een uitgebreide reis over openbare pleinen in Aleppo, Latakia en Damascus, door de lucht boven Palmyra (in het hedendaagse Syrië) en over de besneeuwde postindustriële landschappen van het hedendaagse Armenië.

Hrair Sarkissian, 'Sweet and Sour', 2022. In opdracht van Bonnefanten. Courtesy van de kunstenaar.

In totaal zijn meer dan vijftien van Sarkissians belangrijkste werken uit zijn carrière tot nu toe te zien, waaronder het nieuwe, niet eerder getoonde Sweet and Sour (2022); een primeur en een van zijn meest persoonlijke werken tot nu toe.

Sarkissians werk gaat vaak over dat wat je niet ziet. Met zijn levensgrote foto's, maar ook met bewegend beeld, sculptuur, geluid en installaties, brengt de kunstenaar onzichtbare verhalen en omstreden geschiedenissen aan het oppervlak. Hiermee probeert hij een emotionele ervaring bij kijkers op te roepen, en een gevoel van bewustzijn en solidariteit te creëren met betrekking tot gedeelde menselijke trauma's. Ondanks het gebruik van analoge fotografie, speelt de kunstenaar met de mogelijkheden van fotografie als massamedium. Hierdoor biedt hij mensen de mogelijkheid het falen van de officiële geschiedenis te compenseren en de geschiedenis te herschrijven.

Sarkissian dacht al vroeg conceptueel na over de ruimte die het medium fotografie biedt. Het opsporen en reconstrueren van scènes met behulp van persoonlijke herinneringen, onderzoek en menselijke ontmoetingen, stellen Sarkissian in staat om zich in de huidige, met beelden verzadigde digitale wereld te onderscheiden. Bij voorkeur legt hij met zijn analoge grootformaat camera plaatsen en architectonische locaties vast, waarin de menselijke figuur afwezig is. Sarkissian nodigt de toeschouwer uit om dat wat er feitelijk op het beeld te zien is te overdenken, om de stilte van elk beeld 'in te ademen' en tegelijkertijd te onderzoeken wat er onder het oppervlak aanwezig zou kunnen zijn.

Bij de tentoonstelling is de eerste omvangrijke monografie over de kunstenaar verschenen, 'Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence', samengesteld en redactie door Dr. Omar Kholeif en Dr. Theodor Ringborg, en gepubliceerd door Bonniers Konsthall in samenwerking met Lenz Press. Prijs: €45, ISBN: 9791280579010.

Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence, t/m 14 mei 2023, Bonnefantenmuseum, Avenue Céramique 250, Maastricht. Website: www.bonnefanten.nl.

Terug naar boven

Museum Volkenkunde, Leiden: Kaarten: navigeren en manipuleren

De tentoonstelling 'Kaarten: navigeren en manipuleren' is sinds 21 oktober 2022 te zien in Museum Volkenkunde in Leiden en toont de variatie van kaarten van over de hele wereld. Het werk van hedendaagse kunstenaars werpt toegevoegde perspectieven op de thema's in de tentoonstelling. Ter gelegenheid van Leiden European City of Science 2022 is deze tentoonstelling samengesteld door Museum Volkenkunde en de Universitaire Bibliotheken Leiden. Wanner we naar kaarten kijken, zouden we ons altijd moeten afvragen: Wie brengt wat in kaart en waarom? Er is altijd een reden om een kaart te maken.

Opening tentoonstelling Kaarten: navigeren en manipuleren. Fotografie: Kevin Kwee.

Dat kan zijn om je weg te vinden van A naar B of om vast te stellen dat er een voetbalveld oerbos verloren is gegaan. Mensen gebruiken kaarten om de wereld vorm te geven, om zich een voorstelling van de wereld te maken of om de wereld te beïnvloeden. Kaarten worden ook geproduceerd om mensen te manipuleren, oorlog te rechtvaardigen of land in te nemen. De tentoonstelling laat zien hoe kaarten deel zijn van het systeem om mensen en plaatsen toe te eigenen en te controleren. In een tijd waarin moeilijke geschiedenissen, zoals slavernij, onder een vergrootglas liggen, worden kaarten op nieuwe manieren ingezet. Mensen gebruiken ze om kritiek te leveren op de manier waarop de geschiedenis wordt verteld en in de strijd tegen onderdrukking. Hierbij spelen identiteit en onafhankelijkheid een rol. 

De tentoonstelling bestaat uit een collectie kaarten en werk van hedendaagse kunstenaars. Het eerste deel beslaat de verschijningsvormen van kaarten zoals navigatiekaarten, kaarten van het heelal en esthetische kaarten. Het tweede onderdeel gaat met name in op de vraag wat je in kaart kunt brengen. Een voorbeeld hiervan is de filosofische weergave van het brein, middels de kaart The Autistic Brain waarin de kunstenaar Tzipporah Johnston, de ervaringen in het dagelijks leven met autisme overbrengt. Tenslotte toont het laatste onderdeel van de tentoonstelling aan wat de effecten zijn van kaarten, met andere woorden welke invloed of macht ze kunnen uitoefenen. Met deze tentoonstelling proberen we de bezoekers kritischer te laten kijken naar de kaarten. Zijn kaarten wel zo waarheidsgetrouw of zit er soms een andere boodschap achter dan je in eerste instantie waarneemt?

Sommige kaarten in de tentoonstelling hebben verrassende details. Neem bijvoorbeeld de kaart met Surinaamse plantages waar de plantages netjes in het gelid staan. De kijker wordt uitgedaagd om zich bepaalde zaken af te vragen. Gaat het goed in de kolonie Suriname? En waarom zijn er dorpen met rookpluimen getekend? Kaarten: navigeren en manipuleren geeft een inkijkje in de verschillende lagen die in kaarten te zien zijn.

Kaarten: navigeren en manipuleren, t/m 29 oktober 2023, Museum Volkenkunde, Steenstraat 1, Leiden. Website: www.volkenkunde.nl.

Terug naar boven

Eye Filmmuseum, Amsterdam: Saodat Ismailova, 18 000 Worlds

Saodat Ismailova is een belangrijke stem binnen de eerste generatie Centraal-Aziatische kunstenaars die volwassen werd in het post-Sovjettijdperk. In haar werk onderzoekt ze de rijke, complexe en gelaagde cultuur van haar geboorteregio. Ze portretteert de geest van Centraal-Azië, kruispunt van culturen, en laat veel ruimte voor intuïtie, magie en muziek. In de tentoonstelling '18,000 Worlds' neemt Saodat Ismailova (1981, Tasjkent, Oezbekistan) je mee naar de verborgen wereld van mythen en rituelen in Centraal-Azië.

Saodat Ismailova, 'Two Horizons', 2017, tweekanaals HD video-installatie, 24 min., kleur, 4.1 surround.

De kunstenaar en filmmaker ontving in 2022 de Eye Art & Film Prize voor haar oeuvre, waarin ze aandacht besteedt aan de complexe, gelaagde cultuur van haar moederland. Dit is haar eerste grote overzichtstentoonstelling.

Ismailova vervlecht mythen, rituelen en dromen met het dagelijks leven. Op genuanceerde wijze vraagt ze aandacht voor maatschappelijk kwesties, zoals ecologische problematiek en het recht van vrouwen om zich al dan niet te sluieren. De identiteit en emancipatie van vrouwen is een terugkerend thema in haar werk. Vrouwen spelen een belangrijke rol binnen het levend houden van cultureel en spiritueel erfgoed, bijvoorbeeld doordat verhalen en gebruiken generaties lang worden doorgegeven van moeder op dochter.

Regelmatig maakt Ismailova gebruik van archiefbeelden. De traditie van Sovjetcinema waarmee ze opgroeide heeft sporen in haar werk achtergelaten, en ze deed veel archiefonderzoek naar de allereerste Oezbeekse films die in sommige van haar werken als 'found footage' terugkomen. De veelbewogen politieke geschiedenis van de regio is nooit ver weg. Opeenvolgende regimes zorgden voor verlies van talen, tradities en natuur. Ismailova staat stil bij dit verlies, en toch is het werk vooral een ode aan de rijke spirituele wereld van Centraal-Azië.

In de tentoonstelling worden naast haar films en video-installaties ook fotografie en textiele werken getoond. Daarnaast verschijnt er een rijk geïllustreerde publicatie waarin de grote hoeveelheid bronnen en archiefmateriaal die Saodat Ismailova heeft verzameld een prominente plek inneemt. Redactie: Marente Bloemheuvel. Uitgave Eye Filmmuseum in samenwerking met nai010 uitgevers Rotterdam. € 24,95. Verder is er in samenwerking met de kunstenaar een programma samengesteld met filmvertoningen, gesprekken en inleidingen.

Saodat Ismailova, 18 000 Worlds, 21 januari t/m 4 juni 2023, Eye Filmmuseum, IJpromenade 1, Amsterdam. Website: www.eyefilm.nl.

Terug naar boven

Van Nelle Fabriek: Art Rotterdam 2023

Van donderdag 9 tot en met zondag 12 februari 2023 vindt in de iconische, Rotterdamse Van Nelle Fabriek de 24ste editie plaats van 'Art Rotterdam'. Op een vloeroppervlak van 10.000 m2 tonen ruim honderd toonaangevende binnen- en buitenlandse galeries werk van aankomende en gevestigde kunstenaars. Twee vernieuwingen springen eruit: de presentatie van Sculpture Park, mede mogelijk gemaakt door Stichting Droom en Daad, en de centrale plaatsing van de New Art Section. Sculpture Park is een presentatie van 10 tot 20 voornamelijk grootschalige kunstwerken die met de natuur óf stedelijke omgeving een relatie aangaan.

Art Rotterdam, 2022. Foto: Almicheal Fraay.

Locatie is de Tabaksfabriek, een van de industriële en monumentale ruimtes die de Van Nelle Fabriek te bieden heeft. Voor de architectonische invulling tekent ontwerpbureau Tom Postma Design (naast Art Rotterdam ook bekend van Art Basel, Frieze Masters, Tefaf). Een deel van de ruimte is voorbehouden aan Rotterdamse of in Rotterdam opgeleide kunstenaars. Inzet van Sculpture Park is namelijk: verbinding met de stad Rotterdam. Rotterdam bezit een internationaal unieke collectie van ruim vijftig grote kunstwerken. Deze beelden, die allemaal op belangrijke plekken in de stad staan, vormen onderdeel van het publieke programma van de Rotterdam Art Week.

Met de altijd weer verrassende New Art Section geeft Art Rotterdam jaar in jaar uit een unieke presentatie van opkomende kunstenaars. Dit jaar is de focus versterkt. Om recht te doen aan de uitgangspunten van Art Rotterdam - het ontdekken van nieuwe kunst en het stimuleren van jong talent - is gekozen voor een centrale plaatsing. Bezoekers van deze 24ste editie kunnen er niet om heen: de New Art Section ligt pal naast de entree en vraagt met haar vernieuwende presentaties nadrukkelijk om de aandacht. Aanpalend bevinden zich twee restaurants die vanuit de entreeruimte toegankelijk zijn.

Kunst is overal in Rotterdam, en zeker tijdens Art Rotterdam en de gelijktijdige Rotterdam Art Week. Kunst-, design- en architectuurliefhebbers vinden door de hele stad diverse beurzen, speciale openingen van tentoonstellingen in musea en kunstinstellingen, pop-up exposities en open ateliers. Net als in eerdere jaren bestaat de programmering uit evenementen die stuk voor stuk het kunstklimaat in de stad versterken en verlevendigen. Nieuw deze editie is een samengestelde wandeling langs de bijzondere collectie buitensculpturen van Rotterdam. Andere must-visits tijdens Rotterdam Art Week: In the Black Fantastic in Kunsthal Rotterdam; jonge kunstenaars bij The New Current in Brutus en de jubileumeditie van Tec Art. Voor de complete programmering: Rotterdamartweek.com.

Art Rotterdam, 9 t/m 12 februari 2023, Van Nelle Fabriek, Van Nelleweg 1, Rotterdam. Website: www.artrotterdam.com.

Terug naar boven

Japanmuseum SieboldHuis, Leiden: Verborgen betekenissen

Het Japanmuseum SieboldHuis presenteert 'Verborgen betekenissen. Vrouwen en mannen in de Japanse prentkunst'. De tentoonstelling geeft met 123 topstukken van de beroemdste kunstenaars uit de hoogtijdagen van de Japanse prentkunst (1765-1865) een groot overzicht van de klassieke prentkunstthema's: helden, schoonheden, acteurs en erotische prentkunst. De houtblokprenten (ukiyo-e) vormen gelaagde raadsels en bevatten veel verwijzingen naar verhalen over de Japanse geschiedenis, literatuur, mythologie, mode, folklore of het dagelijks leven in de Edo-periode. Sommige werken bevatten sluikreclame of omzeilen de censuurwetten. Voor deze tentoonstelling is elke prent tot in het kleinste detail onderzocht en beschreven. Er is gekeken naar de versieringen, rekwisieten, motieven, cartouches en achtergronden, want die onthullen de opeenstapeling van verhalen in de werken. Neem de prent 'Yoyokiku en Yoyotsuru van Huize Matsubaya' van Kitagawa Utamaro. Dit is een vrolijke parodie op een populair Japans kabuki-toneelstuk dat zich in de lente afspeelt, zoals de kersenbloesem in de rechterbovenhoek verraadt. De tekst linksboven vertelt dat de dames in dienst zijn van het Matsubaya-bordeel. De linker vrouw draagt een pop van een beroemde acteur die de hoofdrol speelt in het stuk.

Suzuki Harunobu (1725?–70), Een meisje voert het o-hyakudo ritueel uit, 1765. Scholten Collectie.

In de ogenschijnlijk simpele prent van Suzuki Harunobu staat een jongedame op een trap, maar de prent geeft veel meer informatie. De motieven op haar kleding verwijzen naar de Japanse maankalender. In haar hand heeft ze kleine touwtjes vast die worden gebruikt als geheugensteuntje bij de uitvoering van het o-hyakudo-ritueel. Als onderdeel van het ritueel voor geluk moet zij honderd keer de trap beklimmen en de tempel bezoeken. Een ander werk, zoals het drieluik van Utamaro, geeft een inkijkje in het ochtendritueel in een bordeel, waarbij de dames afscheid nemen van hun klanten en zich voorbereiden op een nieuwe werkdag. Op de prent is nog veel meer te ontdekken.

Bij deze tentoonstelling verschijnt de Engelstalige publicatie 'The Riddles of Ukiyo-e. Women and Men in Japanese prints, 1765-1865'.

Verborgen betekenissen. Vrouwen en mannen in de Japanse prentkunst, 27 januari t/m 23 april 2023, Japanmuseum SieboldHuis, Rapenburg 19, Leiden. Website: www.sieboldhuis.org.

Terug naar boven | LEES OOK DE KUNSTAGENDA