Wi Sranan: Over tradities en toekomst

In Nederland, met name in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, wordt op verschillende manieren aandacht besteed aan de onafhankelijkheid van Suriname. Op 25 november 2025 was dat precies een halve eeuw geleden. Museum Cobra in Amstelveen wijdt er een tentoonstelling aan onder de naam 'Wi Sranan' (Ons Suriname).

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Er is veel te zien en te doen tijdens deze herdenking, met als hoogtepunt de opening van het Suriname Museum op 25 november 2025, aan de Zeeburgerdijk in Amsterdam. Gelijktijdig is in het museum de expositie 'Meet Su, Meet us' van start gegaan. Daarnaast is er muziek, theater, cinema en zijn er festivals op diverse locaties in verschillende steden. Kortom, evenementen en manifestaties die een beeld geven van de Surinaamse historie, samenleving, cultuur en kunst. Ik beperk me tot de expositie in het Cobra Museum, met werken van vierentwintig kunstenaars, een kunstenaarscollectief uit Suriname en kunstenaars uit de Surinaamse diaspora. De tentoonstelling is samengesteld door gastcurator Noukhey Forster.

Srefidensi Dey en CoBrA
Op de ruime bovenverdieping van het museum zijn installaties, schilderijen en sculpturen te bekijken. Het thema 'Vrijheid' is de richtsnoer of gids door de expositie heen, vanuit een aantal perspectieven. Elk perspectief wordt ingeleid met een 'odo', een Surinaams spreekwoord of gezegde. Deze odo's zijn diepgeworteld in de mondelinge tradities van het land. Ze dragen eeuwenoude wijsheden over, van generatie op generatie. De odo's nodigen je uit om de kunstwerken te bekijken vanuit die collectieve kennis en de geschiedenis van de Surinaamse culturen. Naar verluidt bestaan er meer dan 3300 Surinaamse spreekwoorden en uitdrukkingen (odo's)...

Cobra en Suriname
De samenstelling van de expositie sluit aan bij de geest van de internationale CoBrA-beweging (= Copenhagen/Brussel/Amsterdam), een avant-garde beweging die bestond van 1948 tot 1951 en brak met academische regels. Voor Cobra gold absolute vrijheid als voorwaarde voor de samenwerking tussen de leden, zoals een kruisbestuiving tussen dichters en schilders. 'Wi Sranan' sluit aan bij de historische uitwisseling tussen Cobra en Suriname. Cobrakunstenaars zoals Corneille (1922-2010) lieten zich inspireren door de Surinaamse Tembe en de Marroncultuur, terwijl Surinaamse kunstenaars als Erwin de Vries (1929-2018), Soeki Irodikromo (1945-2020) en tijdgenoot Guillaume Lo A-Njoe (1937) zich verdiepten in de experimentele geest van Cobra. Hedendaagse kunstenaars zetten deze traditie voort, ieder vanuit hun eigen creatief vermogen en perspectief.

Marrons
Een goed voorbeeld van die vrijheid is de geschiedenis van de Marrons, een Afro-Surinaamse (tribale) bevolkingsgroep, die het was gelukt de slavernij te ontvluchten en als eerste tot slaaf gemaakten de vrijheid hervonden in de oerwouden van Suriname. Dat dit niet zonder slag of stoot ging, verhaalt de geschiedenis. Die eersten waren vrijheidsstrijders! Een belangrijk deel van de expositie is dan ook gewijd aan Marron kunst, met name de Tembe Art, een kunstvorm uit de Marroncultuur die zich uit in kleurrijke schilderkunst en houtsnijwerk. Strijd, schoonheid en culturele vrijheid komen hierin samen.

Ook wordt kunst getoond van authentieke inheemse Surinamers. Dat zijn de oorspronkelijke bewoners, verschillende stammen van Indianen die al duizenden jaren aan de kust en in de binnenlanden leefden, vóórdat de Europeanen daar rond 1600 aan land kwamen. Deze mensen leefden in harmonie met de natuur door hun fundamentele kennis ervan en daarmee in een oorspronkelijke biodiversiteit die nog niet aangetast was. Zowel de Engelsen als de Nederlanders – Nederland koloniseerde Suriname officieel in 1667 – ontgonnen grote stukken land en maakten er een lappendeken van suikerplantages en landbouwcomplexen met andere uitheemse gewassen van. De kunst en cultuur van de oorspronkelijke bewoners heeft in de tentoonstelling 'Wi Sranan' een prominente plaats, al wordt die nog spaarzaam als kunstvorm gezien. Jonge kunstenaars tonen hun werk dat hierdoor is geïnspireerd echter met trots. Waarom ook niet, kunst en ambacht van de inheemse bevolking van Australië, Afrika en de Amerika's heeft ook mondiaal bekendheid gekregen. Een paar objecten licht ik hieronder uit.

Confrontatie
De installatie 'The Nene Rituals' van Kurt Nahar (1972) is een monument ter nagedachtenis aan de 664 slachtoffers – tot slaaf gemaakten – van de ramp met het slavenschip Leusden, dat in 1738 aan de monding van de Marowijnerivier langzaam zonk. Het monument van Nahar is een soort sanctuarium, een heilige ruimte waar plaats is voor rouw om de tot zwijgen gebrachte stemmen van de verdronkenen op te roepen en te eren.

Spiritualiteit, gemeenschap en kunst
Het kunstenaarscollectief Totomboti wordt gevormd door Edje Doekoe, Toya Saakie, Marjet Zwaans en Vinije Haabo. Hun bijdrage aan deze expositie bestaat uit werken in de kunstvorm 'Saamaka Tembe', die via hun Marron voorouders aan hen is overgedragen. Het collectief haalt inspiratie uit de natuur, waaruit vormen en patronen terugkomen in het houtsnijwerk. Ook spirituele verhalen afkomstig uit het Surinaamse bos, waar natuur, gemeenschap en geestenwereld met elkaar zijn verweven, leveren ideeën op.

Waardigheid en innerlijke kracht
Het werk van de zusjes Kensmil (Natasja en Iris) haal ik nog weleens door elkaar. In ieder geval is het Iris Kensmil (1970) die haar bijdrage heeft geleverd aan 'Wi Sranan'. Zij heeft bijzondere portretten geschilderd op thema's uit het zwarte activisme en de zwarte cultuur. Waardigheid en innerlijke kracht is aan de geportretteerden Edgar Cairo, Tonia Stieltjes en Zaïre Krieger te zien. Hun trotse houding en indringende blik verbeelden hun zelfvertrouwen en hoop. Daarmee geeft Kensmil deze denkers en activisten een plaats in de geschiedenis, voor zover zij die nog niet hebben.

Excursie naar …
Kleurrijk is het doek van Kenneth Flijders (1956). Het toont een vrolijk tafereel uit een vervlogen (koloniale) tijd. De locomotief met wagons in kleurige details vol met reizigers, doet denken aan de Lawaspoorweg, aangelegd tussen 1903 en 1912 door gouverneur Cornelis Lely, om de goudvelden langs de Sarakreek en de Lawarivier te bereiken. De lijn die 172 km lang was en naar het het dorp Dam liep, werd nooit verder verlengd zoals de bedoeling was, door hoog opgelopen kosten en achterblijvende goudopbrengsten. De spoorlijn werd in de jaren tachtig weer ontmanteld. Het werk van Flijders verbindt geschiedenis, herinneringen en de echo's van een vervlogen tijdperk.

'De kunstenaars in Wi Sranan maken voelbaar hoe tradities kunnen transformeren, hoe identiteit steeds opnieuw vorm krijgt, en hoe kunst ruimte schept voor dialoog en verbeelding. Het is een eerbetoon aan Suriname én een uitnodiging aan ons allemaal om opnieuw na te denken over gemeenschap en toekomst', aldus Suzanne Wallinga, directeur Cobra Museum.

WI SRANAN -ONS SURINAME- Surinaamse kunst in beweging, MUSEUM COBRA Amstelveen, t/m 1 maart 2026. Verdere informatie: cobra-museum.nl.