Dossier achtergrond: Vrouwen in de kunst. Eindredactie: Rob den Boer. E-mail: redactie.bkj@gmail.com.
 
terug
 

Kate Steinitz
Een reis tussen twee continenten

Tussen de talrijke 'Opmerkelijke vrouwen van de avant-garde 1900-1950' neemt Kate Steinitz een aparte plaats in. In de Duitse plaats Hannover vormde zij met haar echtgenoot Ernst Steinitz tussen 1920 en 1935 een centrum voor eigentijdse kunst en kunstenaars. Naast een eigen artistieke ontwikkeling besteedde zij veel tijd aan de promotie van een wereldwijde internationale avant-garde, waaronder de Dada-beweging.

Door Wim Adema

Door de opkomst van de nazi's en hun dreigende houding tegenover het echtpaar Steinitz, besloot het gezin naar de USA te vertrekken (1935/1936). In Los Angeles ontwikkelde Kate Steinitz zich later tot een expert op het gebied van het werk van Leonardo da Vinci. Als wetenschappelijk bibliothecaris en conservator van de beroemde Dr. Belt-collectie van Leonardo da Vinci verkreeg Kate Steinitz internationale bekendheid.

Lijnen van ontwikkeling
Kate Steinitz werd geboren op 2 augustus 1889 in Beuthen, Opper-Silezië (nu Bytom, Polen). Zij groeide op in een omgeving uit de hogere middenklasse en kreeg veel mogelijkheden om zich kunstzinnig te ontwikkelen. In Berlijn volgde Kate (toen nog Käthe Traumann) tekenlessen bij Käthe Kollwitz (Malschule für Frauen). Bij Lovis Corinth (Berlin Secession) studeerde zij verder en rondde haar artistieke studies af in Parijs aan de Academie de la Grande Chaumière en de Sorbonne. Bij Kollwitz lag de nadruk niet op het detail, maar op de werking van de schaduwen van de vorm, terwijl Corinth vooral zocht naar een grote innerlijke vormvrijheid. Na het begin van WO I (1914) vertrok zij met haar man Ernst Steinitz, een militaire arts, in 1918 naar Hannover. In deze stad ontstond bij Kate een grote artistieke interesse en ontwikkeling. Zij schilderde portretten van haar dochters, raakte geïnspireerd door dansers, entertainers en het landschap. Ernst stimuleerde haar kunstzinnige activiteiten sterk.

Samenwerking met Kurt Schwitters
Door haar communicatieve eigenschappen raakte zij betrokken bij de plaatselijke kunstwereld en ontdekte ook de wereld van de Dada-kunstenaars. Hun woonhuis werd een gastvrij centrum en toevluchtsoord voor veel kunstenaars in Hannover zoals Tristan Tzara, Raoul Hausmann, Naum Gabo, Hans Arp en El Lissitzky. Er werden veel lezingen en discussies gehouden over de ontwikkeling in de hedendaagse kunst. In deze stad maakte Kate Steinitz ook kennis met Kurt Schwitters. Door wederzijdse interesses ontstond een jarenlange samenwerking en vriendschap. Opmerkelijk waren hun gezamenlijke typografische experimenten. Vooral kinderboeken waren belangrijk. In boekwerken als 'Hahnepeter' (1923) en 'die Scheuche' (1925) ziet men een groot gevoel voor typografische experiment en vernieuwing. Zij deelden een passie voor het sprookje, de kinderwereld en het creatieve avontuur. In die jaren toonde Kate Steinitz een opmerkelijke communicatief vermogen en een buitengewone interesse voor andere kunstenaars, maar maakte zij ook veel eigen beeldend werk. In schilderijen, tekeningen en fotografie zocht Kate naar een eigen vormgeving. Vreemde tekeningen, chaotische collages en vooral zeer sterke typografische experimenten ontstonden. Haar taal was vervreemdend en vertoefde vaak in het gebied van het expressionisme. Voor de comic-opera 'Collison' (1928) van Kurt Schwitters vertaalde zij een libretto en ontwierp hiervoor een literaire collage van fragmenten. In dadaïstische stijl maakte zij met Schwitters ook een geïllustreerd boek voor kinderen: 'Die Märchen von Paradies'. Voor deze publicatie richtte Steinitz een eigen uitgeverij op: APOSS (A van Aktief, P van Paradox, OS van Ohne Sentimentalität en S van Sensibel; Abstract Paradijs Zonder Sentimentaliteit maar met Gevoel). In die tijd was dat een verrassende en vernieuwende opzet.

Kunstactiviteiten in een moeilijke tijd
Hoewel Kate Steinitz tussen 1920 en 1935 een aantal belangrijke exposities had, ondermeer in het Hannover Museum of Art en de bekende Herbert von Garven Galerie (1920), werd zij als beeldend kunstenaar niet bekend. Opmerkelijk waren echter haar literaire, communicatieve en kunsthistorische talenten. Voor de Hannoverscher Kurier schreef zij bijvoorbeeld talloze stukken over beeldende kunst en kreeg vooral de fotografie als eigentijdse kunstvorm haar aandacht. Zij fotografeerde immers zelf ook. Haar pseudoniemen waren ondermeer 'Annette Nobody' en 'Mia Meyer'. Ook de 'vrouwelijke chauffeur' was een geliefd thema van haar. Met gedichten, stukken over het Siciliaans poppentheater en vaak lyrische stukken werd zij voor de krant uit Hannover een belangrijke kunstmedewerker. (1929-1933). Door de toenemende invloed van de nazi's werd deze krant in 1935 gedwongen om het contact met Kate Steinitz te beëindigen. Dat was een dramatische ontwikkeling. De familie Steinitz trok haar conclusies en verhuisde naar de USA. Ernst Steinitz vertrok als eerste van het gezin in 1935. Kate en haar drie kinderen volgden in 1936. Kurt Schwitters vluchtte naar Noorwegen. De inspirerende jaren in Hannover waren voorbij. In de USA was echter een geheel nieuw werkterrein voor Kate Steinitz aanwezig.

Fascinatie voor Leonardo da Vinci
Terwijl haar man Ernst Steinitz in New York een nieuwe artspraktijk probeerde op te bouwen, zocht Kate werk als freelance-journalist en organisator van kunsttentoonstellingen. Opmerkelijk was dat zij enige jaren leiding gaf aan de Refugee's Art Division of Worlds Fair in 1939 (NY). In 1941 stierf onverwachts haar jongste dochter Beate in Israël en overleed in 1942 bovendien haar man Ernst in New York. Om familieredenen, zij wilde dichter bij haar dochter Ilse zijn, verhuisde Kate Steinitz kort daarna naar San Francisco. Ondanks grote tegenwerking van de Amerikaanse overheid werd Kate niettemin in 1944 Amerikaans staatsburger. Dr. Elmer Belt, haar uroloog, was voor haar een grote steun bij deze moeilijke overheidsproblematiek. Hoewel medisch gespecialiseerd was dr. Belt ook een groot liefhebber van het werk van Leonardo da Vinci. Hij bezat in die periode reeds een unieke boekencollectie over Da Vinci, die wereldwijd bekend was. Tijdens die gesprekken merkte Belt bij Kate Steinitz een grote interesse voor Da Vinci op en raakte onder de indruk van haar kunsthistorische kennis en journalistieke ervaring. Kate Steinitz accepteerde het verzoek van Belt om de zorg voor zijn bibliotheek van hem over te nemen. Om die reden verhuisde zij in 1944 naar Los Angeles.

Een bijzondere levensfase
in het leven van Kate Steinitz ging van start. Zij ontwikkelde zich namelijk tot een expert op het terrein van Leonardo da Vinci. Als bibliothecaris en conservator van deze unieke boekencollectie verkreeg zij nationaal en internationaal veel waardering en erkenning. Zij wist niet alleen deze bibliotheek verder uit te breiden, maar publiceerde ook talrijke boeken en artikelen over de Italiaanse renaissance en de wetenschapper en kunstenaar Leonardo da Vinci. Befaamd was haar expositie in juli 1943 over de boeken van Da Vinci: Vincian Books. In 1946 realiseerde zij een indrukwekkende catalogus: 'The Belt Library of Vinciana' met prachtige grafische afbeeldingen. Met haar eerste boek: 'Manuscripts of Leonardo da Vinci' verkreeg zij wetenschappelijke erkenning. Haar studie uit 1958: 'Leonardo da Vinci Trattato della Pittura' (Copenhagen) werd internationaal geroemd. Daarna volgde nog een 15-tal publicaties. In Italië werd zij 'La madre de tutti Vinciani'genoemd. De jaarlijkse lezing van de Commune di Vinci op 15 april 1969 werd door Kate Steinitz in het Italiaans gehouden. Het werd misschien de mooiste dag van haar leven.

De plaatsen Hannover, New York, San Francisco en Los Angeles, de kunsten, het schrijven, de vriendschap met Kurt Schwitters, haar gezin en een fascinatie voor Leonardo da Vinci bepaalden de levensloop van Kate Steinitz. Omringd door inspirerende mensen steeg zij tot grote hoogte. Op 7 april 1975, 85 jaar oud, overleed Kate Steinitz in Los Angeles.

'I have stoppen living in my body-everything is wearing out'.

Literatuur:

*Het essay van William A. Emboden: 'Kate Steinitz. A life is art' geeft in kort bestek een uitstekend beeld van haar kunstenaarschap en leven.
(zie: Kate Steinitz. Art and collection, San Bernardino, 1982, California State College
en San Bernardino Art Gallery)
*Kate Steinitz. Eine Dokumentation, 1989, Sprengel Museum Hannover
*Kate Steinitz. Kurt Schwitters. Erinnerungen aus den Jahren 1918-1930, Zürich, 1987

Terug naar boven