Gabrielle Buffet-Picabia
een vergeten opmerkelijke vrouw

Wie haar documenten leest, raakt diep onder de indruk. Jarenlang was zij de partner van Francis Picabia en verzorgde zij hun vier kinderen, was een warm pleitbezorgster voor de Dada-beweging en wist tegelijkertijd een belangrijk schrijverschap te ontwikkelen. Voor kunstenaars als Picabia, Duchamp, Arp, Kandinsky, Calder en Varèse bleek Gabrielle Buffet van onschatbare waarde.

Door Wim Adema

Ter introductie eerst het volgende. Aan elk profiel in de serie 'Opmerkelijke vrouwen uit de avant-garde 1900-1950' in dit kunstjournaal gaat veel onderzoek vooraf. Daarbij zijn de kunstbibliotheek en internet vaak onmisbaar. Meestal zijn uitstekende bibliografieën beschikbaar, maar dat was niet het geval bij de bekende Franse schrijfster Gabrielle Buffet-Picabia (1881-1985). Druppelsgewijs kwam via internet wel voldoende informatie tevoorschijn, maar een helder geschreven bibliografie van haar persoon, leven en werk was niet te vinden. Ook de alom bekende Franse vraagbaak Larousse kende haar niet als schrijfster. Ik begreep niet hoe dat kon, want Gabrielle Buffet-Picabia heeft veel geschreven en gepubliceerd. In Parijs was zij een belangrijke persoon in de wereld van de muziek, literatuur en de beeldende kunsten. Zij was tevens de eerste echtgenote van de Dadakunstenaar Francis Picabia. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Gabrielle bovendien heel actief in het Franse verzet. Met kunstenaars als Apollinaire, Breton, Duchamp, Arp, Kandinsky, Varèse, Calder en Cravan was zij heel goed bevriend.

Bibliografie
Gabrielle Buffet-Picabia, haar roepnaam was Gaby, werd op 21 november 1881 in Fontainebleau geboren. Haar ouders waren Alpheé Buffet en Laure Hugueteau de Challeé. Aanvankelijk stond de muziek centraal in haar leven. Zij studeerde compositie aan de Schola Cantorum van Vincent d'Indy en was medeleerling van Edgard Varèse (1883-1965) met wie zij tijdens haar leven veel omging. Gabrielle was zeer geïnteresseerd in de ontwikkeling van de nieuwe muziek. In Berlijn zette zij deze studie voort. Tijdens een vakantie in haar ouderlijk huis te Versailles ontmoette zij via haar broer Jean de kunstschilder Francis Picabia, welke in 1909 haar eerste echtgenoot zou worden. Door dit huwelijk zou zij vooral interesse krijgen voor de beeldende kunsten en de ontwikkeling van de Dadabeweging van dichtbij volgen. Door haar grote intelligentie en ervaring met schrijven werd Gabrielle een grote steun voor deze groep. Maar hierover later.

Tijdens haar huwelijk met Picabia kreeg Gabrielle Buffet vier kinderen: Laure, Pancho, Jeanine en Vincente. Haar leven met Francis Picabia werd gekenmerkt door vele reizen, waarin vooral de ontwikkeling van zijn werk centraal stond. Door een goede komaf, opleiding en persoonlijke rijkdom kon Picabia zich een onafhankelijk en avontuurlijk leven permitteren. Met talrijke vrouwen had hij een relatie. Om die laatste reden scheidde Gabrielle in 1930 van Francis Picabia.

Veelzijdige interesses
Wie de levensloop van Gabrielle Buffet-Picabia volgt, raakt onder de indruk van haar grote intelligentie, veelzijdige interesses en talenten. In de eerste plaats is sprake van een grote aanleg voor eigentijdse muziek. Er is bij haar een verlangen naar pure muziek, die loskomt van de natuur, het bekende. Met Edgar Varèse deelt zij die grote interesse. Door haar ervaring met eigentijdse nieuwe muziek begreep Gaby ook heel goed de ontevredenheid bij kunstenaars als Picabia en Duchamp. Zij wilden het impressionisme achter zich laten. Om die reden bleek Gabrielle ook in staat om voor de Picabia-groep de beginselen van de Dada-beweging te verwoorden in een 'Petite manifeste' (in het blad '391', nr. 08, februari 1919). In deze Dada-groep vond zij ook een klankbord voor haar eigen muzikale avontuur, maar zij stelde zich echter geestelijk steeds meer voor deze kunstenaars open. Talrijke beeldend kunstenaars van naam, zoals Picabia zelf, Duchamp, Arp, Apollinaire, Kandinsky, Calder en Sophie Taeuber-Arp hadden een groot vertrouwen in haar analyses en betrokken Gabrielle bij schriftelijke besprekingen van hun werk. Bovendien beheerste zij de Engelse taal heel goed en was vaak vertaalster tijdens interviews met Picabia in New York.

'391'
Dit blad vormde in feite het platform voor de groep kunstenaars rondom Picabia, waarbij ondanks grote verschillen in persoonlijkheden toch een sterke geestelijke verbondenheid aanwezig was: men wilde een nieuwe tijd formuleren en realiseren. Gaby Buffet verwoordde het als een getuigenis van een opstand der geesten ter verdediging van de rechten van de vrije mens. Men zocht naar de kracht van het woord, de poëzie. De drie uitgaven in New York van het blad '391' kenden bijdragen van Max Jacob, Edgar Varèse en Walter Arensberg. Op de omslag van uitgave nr. 8 heeft Picabia binnen een vierkant raam met 63 kleine vierkantjes de namen geschreven van de deelnemers aan de Dada-beweging. De naam van Gabrielle staat bovenaan vermeld en wordt gevolgd door Roses, Dada, Duchamp, Varèse, en Picabia. Een futuristische schets van een draaiende machine met wielen en lijnen beheerst het beeld in 'La revue 391', een platform voor de Franse avant-garde, waarin Gabrielle Buffet ook een pleidooi hield voor de Franse cinema, het bewaren van de puurheid: 'purété, oh purété'! Zij verzette zich tegen de invloed van de Amerikaanse cinema, die zij decadent en kunstmatig vond. 'Un cinema est devenu un élément essentieel de la vie moderne' (De bioscoop is uitgegroeid tot een essentieel element van het moderne leven). Gabrielle Buffet had een diepgaand inzicht in de ontwikkeling van de kunsten.

Haar schrijverschap
Gabrielle Buffet-Picabia heeft een indrukwekkend oeuvre nagelaten. Zij was werkzaam in verschillende disciplines, zoals het schrijven van kritieken, analyses en bibliografieën en het maken van interviews en vertalingen. Verder schreef zij boeken en werkte als redacteur. Door haar veelzijdige kennis en ervaring met de kunsten was Gabrielle een uitstekende intermediair. In haar karakter was bovendien een grote hang naar avontuur, idealisme, spirituele interesses en vernieuwing aanwezig. Een aantal belangrijke werken van haar hand moeten in dit verband zeker genoemd worden: Aires abstraites (1957), Musique d'aujourd'hui (1914), Rencontres avec Picabia, Apollinaire, Cravan, Duchamp, Arp, Calder (1977), Regard sur le passé, een vertaling van een boek van Vassily Kandinsky (1946) en een essay over Jean Arp in l'Art abstrait (1952).

Het Franse verzet in WO II
Samuel Beckett kende Gabrielle Buffet vanuit de Franse verzetsbeweging. Hij vond haar de meest geschikte persoon voor de meest moeilijke opdrachten. Zij had het voorkomen van een charmante dame op leeftijd van zestig jaar oud en wist de Duitse bezetter in Frankrijk telkens opnieuw te misleiden. Gabrielle Buffet is bijzonder actief geweest in het Franse verzet. Zij hielp vanuit haar huis aan de Rue Chateubriand nr. 11 te Parijs mee aan meer dan honderd ontsnappingen van Belgen, Engelsen, parachutisten en ontsnapte gevangenen. Gabrielle droeg zorg voor het vervoer van zeer geheime documenten en wist telkens opnieuw aan de Gestapo te ontsnappen. Als een respectvolle oudere dame was zij voor de Franse verzetsbeweging de ideale koerier.